Görme Engelli Hukukçuların Hakimlik Mesleğine Alınmamalarına Dair Karşılaştırmalı Hukuk Çerçevesinde Bir Bakış Denemesi Hikmet KARADAĞ GÖRME ENGELLİ EVRENSEL HUKUKÇULAR DERNEĞİ

Yüzyıl sonlarına ait bir örnekte, gözlerinin görmediği iddia edilen Konya kadısı Kuddusi hakkında, Divan’dan yerel yöneticilere bir yazı gönderilmiştir. Yazıda yöneticilerin bir camide toplanıp gönderilen belgeyi kadıya okutmaları, okuyup okuyamadığı bilgisinin merkeze bildirilmesi talebi yer almıştır. Yazının cevabına ve yapılan muameleye ilişkin başka bir bilgiye rastlanmamıştır. Ancak yazıları okuyamayacak seviyede gözleri görmeyen kadıların azledildiği anlaşılmaktadır. Osmanlı Devleti’nde yargı yetkisi bulunan bir kurum olan Meclis-i Vâlâ’da 103 üyelik yapmış Şerif Mehmed Paşa’nın gözlerinin görmediği bilgisi Sicill-i Osmani’de yer almıştır.

• Yardım etme bir kişinin kasıtlı olarak işlediği bir suçun işlenmesinin desteklenmesidir.
• Benzer bir kısıtlama Havaalanları Yer Hizmetleri mevzuatında da bulunmaktadır.
• 7/3’te ise hapis cezasının ertelenmesi, koşullu salıverilme ve tekerrür ile ilgili olan hükümler bakımından da lehe olan yasanın uygulanacağını, bunlar dışındaki infaza ilişkin hükümler bakımından derhal uygulama kuralının geçerli olduğunu düzenlemiştir.

Dorfman, Başarı öyküsüne rağmen, Fielding’in ölümünden yaklaşık 200 yıl sonra, 1946’da İngiltere’de görme engelli yargıçların sulh yargıcı statüsü almasını yasaklayan bir emir çıkarıldığını ifade etmektedir. Bu Kararın altında yatan gerekçe ise, görme engelli yargıçların sakatlıklarının, önlerine çıkan sanıklar hakkında uygun bir izlenim oluşturmaması olduğu belirtilmektedir. Mezkur kararın 2001 yılında, zamanın İngiliz adalet Bakanı tarafından iptal edildiği belirtilmektedir. Görevi sırasında görme yetisini kaybeden hâkim, azledilmiş sayılır. Görme yetisini kaybeden hâkimin gözleri iyileşirse, bu durumda görevine devam edebilir. Bir fetva örneğinde, naip atamaya yetkili kadının, görme engeli oluştuktan sonra naibi tarafından verilen hükmün durumu değerlendirilmiştir. Aleyhine karar verilen taraf, “görme engelli bir kişi hâkimlik yapamayacağından, onun naibinin verdiği karar geçersizdir” iddiasında bulunmuştur. Ancak bu iddianın yerinde olmadığı ve kararın uygulanacağı, fetvada belirtilmiştir.

Kasıtlı bir suç işlememiş ve aldığı ceza 2 yıldan az olan hükümlüler için CMK 231.maddesi hükmün açıklanmasının geri bırakılması düzenlemesini getirmiştir. Bu düzenlemeye göre yargılama sonucu hüküm giyen sanığın cezası 5 yıl boyunca bekletilmektedir. Bu süreç içinde sanığın kasıtlı herhangi bir suç işlemesi durumunda tekrar duruşma açılarak ceza açıklanmakta ve sanığın kanun yolu için süresi başlamaktadır. Herhangi bir suç işlemez ise dosya düşmekte ve sanık herhangi bir yaptırıma maruz kalmamaktadır. Bu hükmün uygulanması hakimin sanığın kişilik özellikleri ile duruşmadaki tutum ve davranışları göz önünde bulundurularak yeniden suç işlemeyeceği hususunda kanaate varması sonucunda mümkün olabilir. Birleşme veya devralmanın Kanunun bir ya da birden fazla teşebbüsün hâkim durum yaratmaya veya hâkim durumlarını daha da güçlendirmeye yönelik olarak, ülkenin bütünü yahut bir kısmında herhangi bir mal veya hizmet piyasasındaki rekabetin önemli ölçüde azaltılmasını yasaklayan 7. Maddesini ihlal etmediğine karar vermesi durumunda birleşme veya devralmaya izin verir, ancak ilgililere bildirimde bulunmadıkları için para cezası uygular. Bu hükmün sınır ötesi (extraterritorial) uygulanabilirliği uyarınca, bir yabancının, i. Türk kanunlarına göre kurulmuş bir özel hukuk tüzel kişisinin, iv.

Ancak, bu özel hükmün yürürlük tarihi, 1 Ocak 2018’den itibaren yürürlüğe girmek üzere ertelenmiştir. Reklamlara ilişkin genel prensipler de Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ile Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nde düzenlenmektedir. Buna göre reklamlardaki iddiaların doğru olması, tüketiciyi yanıltıcı olmaması; aynı zamanda piyasada haksız rekabete yol açar nitelikte olmaması gereklidir. Ayrıca etiket ve ambalaj malzemeleri de reklam materyali sayıldığından bu kurallara tâbi olacaktır. Türkiye’de gıdaların ithalatı ve piyasaya arzına ilişkin özel düzenlemeler 5996 sayılı kanun ve ilgili yönetmeliklerde düzenlenmektedir. Gıdaların ithalinden piyasaya arzına kadar olan süreç ile üretici ve ithalatçının sorumlulukları da ilgili mevzuatta ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Bunlara ilaveten gıdaların etiketlenmesi ve ambalajlanmasına ilişkin özel alt mevzuatlar da mevcuttur.

Türk vatandaşının tarafı olduğu bir uyuşmazlık ya da bu kurum veya kişilerle ilgili bir işlemi ilgilendiren bir konuda yabancı bir kamu görevlisine rüşvet vermesi halinde, bu fiilTürkiye dışında gerçekleşmiş dahi olsa,  Türkiye’de resen soruşturma ve konuşturmaya konu olabilir. Dorfman,(2016) makalesinde; görme engelli yargıçların ABD ve İngiltere’nin hukuk sistemlerine başarılı entegrasyonuna dair çarpıcı örnekler sunmaktadır. Dorfman, Görme engelli yargıçların Amerikan ve İngiliz sistemlerine entegrasyonunun 300 yıllık bir geçmişi olduğunu ve çok sayıda görme engelli yargıç ABD ve İngiltere’deki yüksek mahkemelere başkanlık etmiş olduğunu ifade etmektedir\. Güvenli ve hızlı para yatırma ve çekme işlemleriyle rahat bir oyun deneyimi sağla. paribahis\. Elektrik enerjisinin sahibinin rızası olmaksızın kullanılması, “karşılıksız yararlanma” suçunu oluşturur. Üçüncü yargı paketi ile yapılan değişiklik neticesinde, elektriğin kaçak olarak kullanılması hırsızlık suçu kapsamında yer alırken karşılıksız yararlanma suçu kapsamına alınmıştır. Bu suçun cezası, bir yıl ile üç yıl arasında değişen hapis cezasıdır. Bir kimse, bu suçu işledikten sonra pişman olur ve mağdurun uğradığı zararı tamamen tazmin ederse cezası üç bire kadar indirilir ancak bir kimse iki defa bu imkandan faydalanamaz. Türk Ceza Kanunu m.104’te reşit olmayanla cinsel ilişki suçu düzenlenmiştir. Buna göre cebir, tehdit, hile olmaksızın, on beş yaşını bitirmiş olan çocukla cinsel ilişkide bulunan kişi şikayet üzerine cezalandırılır.

Son olarak, kişinin söz konusu fiili işlerken kusur yeteneği olmalıdır ve kişinin kast veya taksiri bulunmalıdır. Yani, kişi işlediği fiilin anlam ve sonuçlarını anlayabilmeli ve fiili işlerken kendi iradesi ile hareket etmiş olmalıdır. Bir kişi dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranarak, öngörmediği bir neticenin meydana gelmesine yol açıyorsa ve bu durum kanunda cezalandırılmışsa taksir söz konusu olacaktır. Örneğin, bir annenin bebeğini emzirirken uyuyakalması ve bebeğinin üzerine yatarak onun boğulmasına neden olması halinde, anne dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranmıştır, annenin bu davranışı taksirlidir. Bu konudaki cumhuriyetin ilk kanunu olan 766 sayılı kanunun hâkimlik mesleğine alınma şartlarını düzenleyen 2.

Çalışanların hizmet buluşları kapsamına girmeyen buluşları serbest buluşlardır. Ödüllü çekilişlerde, düzenleyen, taahhüt edilen ödül/ödüllerin toplam piyasa değerlerinin %10’luk kısmına tekabül eden bir miktarı teminat olarak sağlamalıdır. İkramiyenin başlangıç tarihi ile bitiş tarihi arasındaki süre 6 ayı geçiyorsa, temin edilecek miktar, taahhüt edilen ödül/ödüllerin toplam piyasa değerlerinin %50 sine tekabül eden bir miktar olarak belirlenebilir. Ancak, Milli Piyango İdaresi (“MPİ”) tarafından katı kurallar ile düzenlenmektedirler. Karşılaştırmalı reklamlarda yer alan iddialar, üniversitelerin ilgili bölümlerinden veya akredite olmuş ilgili test ve değerlendirme kuruluşlarından veya bağımsız araştırma kuruluşlarından alınmış bağımsız bilimsel raporlarla kanıtlanmak zorundadır. Reklam verenler, reklamlarda yer alan iddiaların doğruluğunu ispatlamakla yükümlüdür. Türkiye’de tüketici hakları Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve buna dayanılarak çıkarılan özel yönetmeliklerle korunmaktadır.

Bu nedenle, bir uluslararası rüşvet iddiasının, yargılama süreci dışında, yetkili devlet otoriteleri ile yapılacak bir anlaşma ile çözüme kavuşturulması Türk hukukunda buna imkan veren özel bir hüküm bulunmaması sebebiyle mümkün değildir. TCK, rüşvet suçu için hızlandırma ödemeleri kapsamında bir istisna öngörmemektedir. Bu nedenle, hızlandırma ödemeleri,  suçun şartlarının gerçekleşmesi halinde,  rüşvet suçunun oluşmasına sebep olabilecektir. TCK, rüşvet suçu için hediye, seyahat ve eğlence harcamaları kapsamında bir istisna öngörmemektedir. Bu nedenle, bu harcamalar, suçun şartlarının gerçekleşmesi halinde,  rüşvet suçunun oluşmasına sebep olabilecektir. Bunların yanı sıra Türkiye, 1991 yılından beri Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine İlişkin Mali Çalışma Grubu’nun (FATF); yılından beri de Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubu’nun (GRECO) üyesi bulunmaktadır. GRECO’nun önerileri doğrultusunda Türk Hükümeti,  Temmuz 2014’te Yolsuzluğa Karşı Ceza Hukuku Sözleşmesine Ek Protokol’ü kanun ile onaylamış ve böylece sözleşme içeriği hakem ve jürileri de kapsayacak şekilde genişletilmiştir. İş sözleşmelerine uygulanacak hukuku düzenleyen Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun uyarınca iş sözleşmeleri, işçinin mutad işyeri hukukunun emredici hükümleri uyarınca sahip olacağı asgari koruma saklı kalmak kaydıyla, tarafların seçtikleri hukuka tabidir. Dolayısıyla yabancılık unsuru olması halinde taraflar uygulanacak hukuku seçebilecektir. Ancak iş sözleşmesinin feshinden sonra tarafların mutabık kalması halinde sadece işe iade davasına ilişkin uyuşmazlıkların özel hakeme götürülmesi mümkündür.

Ancak miktar veya değeri 4.400 TL’yi geçmeyen nihai kararlar verilmesiyle kesinleşir ve bu kararlar aleyhine istinaf kanun yoluna başvurulamaz. Diğer yandan, işe iade davası gibi para ile değerlendirilemeyen şahıs varlığını konu alan dava ve işler hakkında verilen nihai kararlara karşı ise herhangi bir sınırlama olmaksızın istinaf yoluna başvurulması mümkündür. Kural olarak iş sözleşmesi kanunda aksi belirtilmedikçe herhangi bir şekle tabi değildir. Ancak süresi bir yıl veya daha fazla olan belirli süreli iş sözleşmelerinin yazılı yapılması gerekmektedir. DYYK m.3(d) uyarınca, yabancı yatırımcıların Türkiye’de kurdukları veya iştirak ettikleri tüzel kişiliğe sahip şirketlerin, Türk vatandaşlarının edinimine açık olan bölgelerde taşınmaz mülkiyeti veya sınırlı aynî hak edinmeleri serbesttir.

Ancak bu dava şartı, iş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi veya manevi tazminat davaları ve bunlarla ilgili rücu davalarında ise uygulanmayacaktır. Bu sürelerin iş sözleşmesi ile işveren tarafından artırılabilmesi mümkündür. Sigortacılıkta tahkim uygulamasını artırmak amacıyla Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği nezdinde 2007 yılında Sigorta Tahkim Komisyonu oluşturulmuştur. Sigorta sözleşmesinin tarafları sözleşmeden doğan uyuşmazlıkların kurumsal tahkim ya da ad hoc tahkim yolu ile çözülmesi konusunda anlaşma yapabilirler. Hukuk sitemimizde örneğin ABD’de olduğu gibi duruşmalarda jüri olmaz. Suçun zamanaşımına veya affa uğramış olması halinde iade talebi kabul edilmez.